Warning, /education/kturtle/po/sq/docs/kturtle/programming-reference.docbook is written in an unsupported language. File is not indexed.

 <chapter id="reference">
 <title
 >Referenca e  Programimit për &turtlescript;</title>
 <para
 >Kjo është referenca për gjuhën &turtlescript; të &kturtle;. Në pjesën e parë të këtij kapitulli do të hedhim një vështrim në disa aspekte të <link linkend="grammar"
 >gramatikës</link
 > së gjuhës &turtlescript;. Pjesa e dytë merret veçanërisht me <link linkend="mathematical-operators"
 >veprimet matematikore</link
 >, <link linkend="boolean-operators"
 >veprimet logjike (e vërtetë / e rreme)</link
 > dhe <link linkend="comparing-operators"
 >veprimet krahasuese</link
 >. Pjesa e tretë është në thelb një listë gjigante e të gjitha <link linkend="commands"
 >komandave</link
 >, me shpjegimet përkatëse për secilën prej tyre. Pjesa e katërt shpjegon se si u <link linkend="assignment-of-variables"
 >jepen vlera</link
 > <link linkend="assignment-of-variables"
 >ndryshoreve</link
 > . Së fundi, në pjesën e pestë shpjegojmë se si organizohet zbatimi i komandave me <link linkend="controlling-execution"
 >deklarimet për kontrollin e zbatimit</link
 >, dhe në pjesën e gjashtë si mund të krijoni ju vetë komandat tuaja me anë të deklarimit <link linkend="learn"
 >mëso</link
 >.</para>
 
 <sect1 id="grammar">
 <title
 >Gramatika e &turtlescript;</title>
 <para
 >Si çdo gjuhë, &turtlescript; ka lloje të ndryshme fjalësh dhe simbolesh. Në shqip ne bëjmë dallim midis foljeve (si 'të ecësh' apo 'të këndosh') dhe emrave (si 'motër' apo 'shtëpi'); ato përdoren për qëllime të ndryshme. &turtlescript; është një gjuhë programimi; ajo përdoret për të udhëzuar &kturtle; çfarë të bëjë.</para>
 <para
 >Në këtë seksion shpjegohen shkurtimisht disa prej llojeve të ndryshme të fjalëve dhe simboleve të &turtlescript;-it. Do shpjegojmë <link linkend="comment"
 >komentet</link
 >, <link linkend="command"
 >komandat</link
 > dhe tre lloje të ndryshme vlerash: <link linkend="number"
 >numrat</link
 >, <link linkend="string"
 >vargjet</link
 > dhe <link linkend="boolean-value"
 >vlerat logjike (e vërtetë / e rreme)</link
 > .</para>
 
 
 <sect2 id="comment">
 <title
 >Komentet</title>
 <para
 >Një program përbëhet nga udhëzimet (apo komandat) që zbatohen kur programi niset, dhe të ashtuquajturat 'komente'. Komentet nuk zbatohen, &kturtle; thjesht i injoron ato gjatë zbatimit të programit tuaj. Komentet janë për programuesit e tjerë, për t'i bërë ata të kuptojnë më mirë programin tuaj. Çdo gjë që pason një simbol <userinput
 >#</userinput
 > konsiderohet si koment në &turtlescript;. Për shembull, ky program i vogël që nuk bën asgjë: <screen>
 # Ky program i vogël është vetëm një koment dhe nuk bën asgjë!
 </screen
 > Ai është i padobishëm por e shpjegon çështjen mirë.</para>
 <para
 >Komentet bëhen shumë të dobishëm kur programi bëhet pak më i komplikuar. Ato mund të ndihmojnë për të dhënë disa këshilla për programuesit e tjerë. Në programin e mëposhtëm ju shihni komente që përdoren bashkë me komandën <link linkend="print"
 >shtyp</link
 >. <screen>
 # Ky program është bërë nga Cies Breijs.
 shkruaj "ky tekst do të shkruhet në tabelë"
 # rreshti më sipër nuk është një koment, por rreshti pasues është:
  # shkruaj "ky tekst nuk do të shkruhet!"
 </screen
 > Rreshti i parë përshkruan programin. Rreshti i dytë zbatohet nga &kturtle; dhe shkruan në tabelën e vizatimit: <userinput
 >ky tekst do të shkruhet në tabelë</userinput
 >. Rreshti i tretë është një koment. Dhe rreshti i katërt është një koment i cili përmban një copë &turtlescript;. Në qoftë se simboli <userinput
 >#</userinput
 > do të hiqet në rreshtin e katërt, komanda e shkrimit do të zbatohet nga &kturtle;. Programuesit thonë: komanda e shkrimit në vijën e katërt është 'komentuar'.</para>
 <para
 >Rreshtat e komentuar <glossterm
 >theksohen</glossterm
 > me ngjyrë gri të hapur në <link linkend="the-editor"
 >shkrimore</link
 > .</para>
 </sect2>
 
 <sect2 id="command">
 <title
 >Komandat</title>
 <para
 >Duke përdorur komandat ju i tregoni breshkës ose &kturtle; të bëj diçka. Disa komanda nevojë të marrin parametra, disa nxjerrin rezultate. <screen>
 # ec_përpara është  një komandë që merr një parametër, në këtë rast numrin 100:
 ec_përpara 100
 </screen
 > Rreshti i parë është një <link linkend="comment"
 >koment</link
 >. Rreshti i dytë përmban komandën <userinput
 >ec_përpara</userinput
 > dhe <link linkend="number"
 >numrin</link
 > <userinput
 >100</userinput
 >. Numri nuk është pjesë e komandës, por konsiderohet si një 'input' ose 'marrje' për komandën.</para>
 <para
 >Për një pasqyrë të detajuar të të gjitha komandave që pranon &kturtle; shkoni te <link linkend="commands"
 >lista e komandave</link
 > . Komandat e veta (ose të brendshme) janë <glossterm
 >të theksuara</glossterm
 > në ngjyrë blu të errët.</para>
 </sect2>
 
 <sect2 id="number">
 <title
 >Numrat</title>
 <para
 >Ka shumë mundësi që ju e dini mjaft mirë se ç'janë numrat. Mënyra si përdoren numrat në &kturtle; nuk ndryshon shumë nga gjuha e folur, apo nga matematika. </para>
 <para
 >Kemi numrat e ashtuquajtur natyrorë: <userinput
 >0</userinput
 >, <userinput
 >1</userinput
 >, <userinput
 >2</userinput
 >, <userinput
 >3</userinput
 >, <userinput
 >4</userinput
 >, <userinput
 >5</userinput
 >, etj. Numrat negativë: <userinput
 >-1</userinput
 >, <userinput
 >-2</userinput
 >, <userinput
 >-3</userinput
 >, etj. Dhe numrat me pikë dhjetore, për shembull: <userinput
 >0.1</userinput
 >, <userinput
 >3.14</userinput
 >, <userinput
 >33.3333</userinput
 >, <userinput
 >-5.05</userinput
 >, <userinput
 >-1.0</userinput
 >. </para>
 <para
 >Numrat mund të përdoren në <link linkend="mathematical-operators"
 >veprimet matematikore</link
 > dhe <link linkend="comparing-operators"
 >veprimet krahasuese</link
 >. Po ashtu ata mund të ruhen në <link linkend="assignment-of-variables"
 >ndryshore</link
 >. Numrat <glossterm
 >theksohen</glossterm
 > me të kuqe të errët.</para>
 </sect2>
 
 <!-- constants like pi? -->
 
 <sect2 id="string">
 <title
 >Vargjet</title>
 <para
 >Së pari një shembull: <screen>
 shkruaj "Përshëndetje, unë jam një varg."
 </screen
 > Në këtë shembull <userinput
 >shkruaj</userinput
 > është një urdhër (komandë), ku <userinput
 >"Përshëndetje, unë jam një varg."</userinput
 > është një varg. Vargjet fillojnë dhe mbarojnë me shenjën <userinput
 >"</userinput
 >, nga këto shenja &kturtle; e di se është një varg.</para>
 <para
 >Vargjet mund të vihet në <link linkend="assignment-of-variables"
 >ndryshore</link
 >, ashtu si <link linkend="number"
 >numrat</link
 >. Megjithatë, ndryshe nga numrat, vargjet nuk mund të përdoren në <link linkend="mathematical-operators"
 >veprimet matematikore</link
 > ose në <link linkend="comparing-operators"
 >veprimet krahasuese</link
 > . Vargjet <glossterm
 >theksohen</glossterm
 > me të kuqe.</para>
 </sect2>
 
 <sect2 id="boolean-value">
 <title
 >Vlerat e vërtetësisë (e vërtetë / e rreme)</title>
 <para
 >Ka vetëm dy vlera vërtetësie: <userinput
 >e vërtetë</userinput
 > dhe <userinput
 >e rreme</userinput
 >. Nganjëherë ato quhen edhe: ndezur dhe fikur, po dhe jo, një dhe zero. Por në &turtlescript; ne i quajmë ato gjithmonë, <userinput
 >e_vërtetë</userinput
 > dhe <userinput
 >e_rreme</userinput
 >. Hidhini një sy në kësaj pjese &turtlescript;: <screen>
 $a = e_vërtetë
 </screen
 > Nëse shikoni në <link linkend="the-inspector"
 >shqyrtues</link
 > ju mund të vini re se <link linkend="assignment-of-variables"
 > ndryshores </link
 ><userinput
 >$a</userinput
 > i është dhënë vlera<userinput
 >e_vërtetë</userinput
 >, dhe është e tipit vërtetësi.</para>
 <para
 >Shpesh vlerat e vërtetësisë janë rezultat i një <link linkend="comparing-operators"
 >veprimi krahasues</link
 >, si në pjesën &turtlescript; më poshtë: <screen>
 $përgjigje = 10 &gt; 3
 </screen
 > <link linkend="assignment-of-variables"
 >Ndryshorja</link
 ><userinput
 >$përgjigje</userinput
 > merr vlerën <userinput
 >e_vërtetë</userinput
 > sepse numri <userinput
 >10</userinput
 > është më i madh se numri <userinput
 >3</userinput
 >.</para>
 <para
 >Vlerat e vërtetësisë, <userinput
 >e_vërtetë</userinput
 > dhe <userinput
 >e_rreme</userinput
 > <glossterm
 >theksohen</glossterm
 > me të kuqe të errët.</para>
 </sect2>
 
 </sect1>
 
 
 
 <sect1 id="operators">
 <title
 >Veprimet matematikore dhe krahasuese</title>
 <para
 >Titulli i kësaj pjese mund të tingëllojë pak si i vështirë, por në fakt nuk është aq e vështirë sa duket.</para>
 
 <sect2 id="mathematical-operators">
 <title
 >Veprimet matematike</title>
 <para
 >Këto janë simbolet themelore matematike të njohur si: mbledhje (<userinput
 >+</userinput
 >), zbritje (<userinput
 >-</userinput
 >), shumëzim ( <userinput
 >*</userinput
 >), pjesëtim (<userinput
 >/</userinput
 > ) dhe ngritje në fuqi (<userinput
 >^</userinput
 >).</para>
 
 <para
 >Ja një shembull i vogël i veprimeve matematikore që ju mund të përdorni në &turtlescript;: <screen>
 $mbledhje = 1 + 1
 $zbritje = 20 - 5
 $shumëzim = 15 * 2
 $pjesëtim = 30 / 30
 $fuqi = 2 ^ 2
 </screen
 > Vlerat që përftohen nga këto veprime matematikore <link linkend="assignment-of-variables"
 >u janëcaktuar disa ndryshoreve</link
 >. Duke përdorur <link linkend="the-inspector"
 >shqyrtuesin</link
 > ju mund të shihni vlerat e këtyre ndryshoreve.</para>
 <para
 >Nëse doni të bëni vetëm një llogaritje të thjeshtë, mund të bëni diçka të tillë: <screen
 >shkruaj 2010-12
 </screen
 ></para>
 <para
 >Tani një shembull me kllapa: <screen>
 shkruaj ( (20 - 5) * 2 / 30) + 1
 </screen
 > Shprehjet brenda kllapave do të llogariten të parat. Në këtë shembull, do të llogaritet fillimisht 20-5, pastaj do të shumëzohet me 2, do të pjesëtohet me 30, dhe pastaj do t'i shtohet 1 (duke dhënë 2). Kllapat mund të përdoren edhe në raste të tjera.</para>
 <para
 >&kturtle; ka edhe veçori më të përparuara matematikore, në formën e komandave. Hidhuni një sy komandave të mëposhtme, por të jenë të vetëdijshëm se kanë lidhje me veprime të përparuara: <link linkend="round"
 >rrumbullakos</link
 >, <link linkend="random"
 >rastësisht</link
 >, <link linkend="sqrt"
 >sqrt</link
 >, <link linkend="pi"
 >pi</link
 >, <link linkend="sin"
 >sin</link
 >, <link linkend="cos"
 >cos</link
 >, <link linkend="tan"
 >tan</link
 >, <link linkend="arcsin"
 >arcsin</link
 >, <link linkend="arccos"
 >arccos</link
 >, <link linkend="arctan"
 >arctan</link
 >.</para>
 </sect2>
 
 <sect2 id="boolean-operators">
 <title
 >Veprimet logjike të vërtetësisë (e vërtetë / e rreme)</title>
 <para
 >Ndërsa <link linkend="mathematical-operators"
 >veprimet matematikore</link
 > janë kryesisht për <link linkend="number"
 >numrat</link
 >, veprimet logjike janë për <link linkend="boolean-value"
 >vlerat e vërtetësisë</link
 > (<userinput
 >e_vërtetë</userinput
 > dhe <userinput
 >e_rreme</userinput
 >). Ka vetëm tre veprime logjike, të cilat janë: <userinput
 >edhe</userinput
 >, <userinput
 >ose</userinput
 >, dhe <userinput
 >jo</userinput
 >. Fragmenti &turtlescript; i mëposhtëm tregon se si përdoren ato: <screen>
 $edhe_1_1 = e_vërtetë edhe e_vërtetë # -> e_vërtetë
 $edhe_1_0 = e_vërtetë edhe e_rreme   # -> e_rreme
 $edhe_0_1 = e_rreme edhe e_vërtetë   # -> e_rreme
 $edhe_0_0 = e_rreme edhe e_rreme     # -> e_rreme
 
 $ose_1_1 = e_vërtetë ose e_vërtetë # -> e_vërtetë
 $ose_1_0 = e_vërtetë ose e_rreme   # -> e_vërtetë
 $ose_0_1 = e_rreme ose e_vërtetë   # -> e_vërtetë
 $ose_0_0 = e_rreme ose e_rreme     # -> e_rreme
 
 $jo_1 = jo e_vërtetë   # -> e_rreme
 $jo_0 = jo e_rreme     # -> e_vërtetë
 </screen
 > Duke përdorur <link linkend="the-inspector"
 >shqyrtuesin</link
 > ju mund të shihni vlerat e ndryshoreve, por rezultatet e veprimeve janë dhënë gjithashtu si komente të vogla në fund të rreshtave. Veprimi <userinput
 >edhe</userinput
 > jep vlerën <userinput
 >e_vërtetë</userinput
 > vetëm nëse të dyja anët kanë vlerën <userinput
 >e_vërtetë</userinput
 >. Veprimi <userinput
 >ose</userinput
 > jep vlerën <userinput
 >e_vërtetë</userinput
 > kur të paktën njëra anë është <userinput
 >e_vërtetë</userinput
 >. Kurse veprimi <userinput
 >jo</userinput
 > kthen vlerën <userinput
 >e_vërtetë</userinput
 > në <userinput
 >e_rreme</userinput
 > dhe vlerën <userinput
 >e_rreme</userinput
 > në <userinput
 >e_vërtetë</userinput
 >.</para>
 <para
 >Veprimet logjike <glossterm
 >theksohen</glossterm
 > me rozë.</para>
 
 <sect3 id="boolean-operators-advanced-examples">
 <title
 >Disa shembuj më të përparuar</title>
 <para
 >Shqyrtoni shembullin e mëposhtme me <userinput
 >edhe</userinput
 >: <screen>
 $a = 1
 $b = 5
 nëse (($a &lt; 10) edhe ($b == 5)) edhe ($a &lt; $b) {
   shkruaj "tungjatjeta"
 }
 </screen
 > Në këto rreshta &turtlescript;, përfundimet e tre <link linkend="comparing-operators"
 >veprimeve krahasuese</link
 > janë bashkuar me anë të veprimit <userinput
 >edhe</userinput
 >. Kjo do të thotë që të treja duhet të japin vlerën "e_vërtetë", me qëllim që të shkruhet "tungjatjeta".</para>
 
 <para
 >Një shembull me <userinput
 >ose</userinput
 >: <screen>
 $n = 1
 nëse ($n &lt; 10) ose ($n == 2) {
   shkruaj "tungjatjeta"
 }
 </screen
 > Në këto rreshta &turtlescript;, ana e majtë e veprimit <userinput
 >ose</userinput
 > merr vlerën 'e_vërtetë', ana e djathtë vlerën 'e_rreme'. Meqë njëra nga të dy anët e veprimit <userinput
 >ose</userinput
 > është 'e_vërtetë', vlera që jep veprimi <userinput
 >ose</userinput
 > është 'e_vërtetë'. Kjo do të thotë që "tungjatjeta" do të shkruhet.</para>
 
 <para
 >Dhe në fund një shembull me veprimin <userinput
 >jo</userinput
 >, i cili vlerën 'e_vërtetë' e bën 'e_rreme', dhe vlerën 'e_rreme' e bën 'e_vërtetë'. Hidhini një sy: <screen
 >$n = 1
 nëse jo ($n == 3) {
   shkruaj "Shëndet!"
 } përndryshe {
   shkruaj "Plaç! ;-)"
 }
 </screen
 ></para>
 </sect3>
 </sect2>
 
 <sect2 id="comparing-operators">
 <title
 >Veprimet krahasuese</title>
 <para
 >Shikoni këtë krahasim të thjeshtë: <screen>
 $përgjigje = 10 &gt; 3
 </screen
 > Këtu numri <userinput
 >10</userinput
 > krahasohet me numrin <userinput
 >3 </userinput
 > me anë të veprimit krahasues 'më i madh se'. Rezultati i këtij krahasimi, <link linkend="boolean-value"
 >vlera logjike</link
 > <userinput
 >e_vërtetë</userinput
 >, ruhet në <link linkend="assignment-of-variables"
 >ndryshoren</link
 > <userinput
 >$përgjigje</userinput
 >.</para>
 <para
 >Të gjithë <link linkend="number"
 >numrat</link
 > dhe <link linkend="assignment-of-variables"
 >ndryshoret</link
 > (që përmbajnë numra) mund të krahasohen me njëri-tjetrin me anë të veprimeve krahasuese.</para>
 <para
 >Këtu janë të gjitha veprimet krahasuese të mundshme: <table
 > <title
 >Llojet e pyetjeve</title
 > <tgroup cols="3"
 > <tbody
 > <row
 > <entry
 ><userinput
 >$A == $B</userinput
 ></entry
 > <entry
 >e barabartë</entry
 > <entry
 >përgjigja është <quote
 >e_vërtetë</quote
 > nëse <userinput
 >$A</userinput
 > është e barabartë me <userinput
 >$B</userinput
 ></entry
 > </row
 > <row
 > <entry
 ><userinput
 >$A != $B</userinput
 ></entry
 > <entry
 >e ndryshme </entry
 > <entry
 >përgjigja është <quote
 >e_vërtetë</quote
 > nëse <userinput
 >$A</userinput
 > është e ndryshme nga <userinput
 >$B</userinput
 ></entry
 > </row
 > <row
 > <entry
 ><userinput
 >$A &gt; $B</userinput
 ></entry
 > <entry
 >më e madhe</entry
 > <entry
 >përgjigja është <quote
 >e_vërtetë</quote
 > nëse <userinput
 >$A</userinput
 > është më e madhe se <userinput
 >$B</userinput
 ></entry
 > </row
 > <row
 > <entry
 ><userinput
 >$A &lt; $B</userinput
 ></entry
 > <entry
 >më e vogël</entry
 > <entry
 >përgjigja është <quote
 >e_vërtetë</quote
 > nëse <userinput
 >$A</userinput
 > është më e vogël se <userinput
 >$B</userinput
 ></entry
 > </row
 > <row
 > <entry
 ><userinput
 >$A &gt;= $B</userinput
 ></entry
 > <entry
 >më e madhe baraz</entry
 > <entry
 >përgjigja është <quote
 >e_vertetë</quote
 > nëse <userinput
 >$A</userinput
 > është më e madhe ose e barabartë me <userinput
 >$B</userinput
 ></entry
 > </row
 > <row
 > <entry
 ><userinput
 >$A &lt;= $B</userinput
 ></entry
 > <entry
 >më e vogël baraz</entry
 > <entry
 >përgjigja është <quote
 >e_vërtetë</quote
 > nëse <userinput
 >$A</userinput
 > është më e vogël ose e barabartë më <userinput
 >$B</userinput
 ></entry
 > </row
 > </tbody
 > </tgroup
 > </table
 > Mos harroni se $A dhe $B duhet të jenë <link linkend="number"
 >numra</link
 > ose <link linkend="assignment-of-variables"
 >ndryshore</link
 > që përmbajnë numra.</para>
 </sect2>
 
 
 </sect1>
 
 
 
 <sect1 id="commands">
 <title
 >Komandat</title>
 <para
 >Duke përdorur komandat ju i tregoni breshkës ose &kturtle; të bëjë diçka. Disa komanda kanë nevojë për të marrë të dhëna, disa nxjerrin rezultate. Në këtë ndarje do të shpjegojmë të gjitha komandat e veta (të brendshme) të &kturtle;. Nga ana tjetër, duke përdorur <link linkend="learn"
 >mëso</link
 >, ju mund të krijoni komandat tuaj. Komandat e veta për të cilat do të flasim këtu <glossterm
 >theksohen</glossterm
 > me ngjyrë blu të errët.</para>
 
 <sect2 id="moving-the-turtle">
 <title
 >Lëvizja e breshkës</title>
 <para
 >Ka komanda të ndryshme për ta lëvizur breshkën mbi ekran.</para>
 
   <variablelist>
     <anchor id="forward"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >ec_përpara (pp)<indexterm
 ><primary
 >ec_përpara (pp)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >ec_përpara X</screen>
 <userinput
 >ec_përpara X</userinput
 > e lëviz breshkën përpara me një sasi prej X pikësh. Kur lapsi është i ulur, breshka lë një gjurmë (bën një vijë) gjatë lëvizjes. <userinput
 > ec_përpara</userinput
 > mund të shkurtohet si <userinput
 >pp</userinput
 ></para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="backward"/>
     <varlistentry
 >  
       <term
 >ec_mbrapsht (mb)<indexterm
 ><primary
 >ec_mbrapsht (mb)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >ec_mbrapsht X</screen>
 <userinput
 >ec_mbrapsht X</userinput
 > e lëviz breshkën mbrapa me një sasi prej X pikësh. Kur lapsi është i ulur, breshka lë një gjurmë (bën një vijë) gjatë lëvizjes. <userinput
 >ec_mbrapsht</userinput
 > mund të shkurtohet si <userinput
 >mb</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="turnleft"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >kthehu_majtas (mj)<indexterm
 ><primary
 >kthehu_majtas (mj)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >kthehu_majtas X</screen>
 <userinput
 >kthehu_majtas</userinput
 > i thotë breshkës që të kthehet me një madhësi prej X gradësh në të majtë. <userinput
 >kthehu_majtas</userinput
 > mund të shkurtohet si <userinput
 >mj</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="turnright"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >kthehu_djathtas (dj)<indexterm
 ><primary
 >kthehu_djathtas (dj)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >kthehu_djathtas X</screen>
 <userinput
 >kthehu_djathtas</userinput
 > i thotë breshkës që të kthehet me një madhësi prej X gradësh në të djathtë. <userinput
 >kthehu_djathtas</userinput
 > mund të shkurtohet si <userinput
 >dj</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="direction"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >drejtimi (drj)<indexterm
 ><primary
 >drejtimi (drj)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >drejtimi X</screen>
 <userinput
 >drejtimi</userinput
 > cakton drejtimin e breshkës me një madhësi prej X gradësh duke filluar nga drejtimi zero, dhe kështu që nuk ka lidhje me drejtimin e mëparshëm të breshkës. Drejtimi zero është drejtimi nga poshtë lartë. <userinput
 >drejtimi</userinput
 > mund të shkurtohet si <userinput
 >drj</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="center"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >shko_në_qendër<indexterm
 ><primary
 >shko_në_qendër</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >shko_në_qendër</screen>
 <userinput
 >shko_në_qendër</userinput
 > e çon breshkën në qendër të tabelës së vizatimit.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="go"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >shko<indexterm
 ><primary
 >shko</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >shko X,Y</screen>
 <userinput
 >shko</userinput
 > i thotë breshkës të shkojë në një vend të caktuar në tabelë. Ky vend është X <glossterm linkend="pixels"
 >pika</glossterm
 > larg nga ana e majtë e tabelës, dhe Y <glossterm linkend="pixels"
 >pika</glossterm
 > larg nga ana e sipërme e tabelës. </para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="gox"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >shko_x<indexterm
 ><primary
 >shko_x</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >shko_x X</screen>
 Duke përdorur komandën <userinput
 >shko_x</userinput
 > breshka do të vendoset X <glossterm linkend="pixels"
 >pika</glossterm
 > larg anës së majtë të tabelës, duke qëndruar në të njëjtën lartësi.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="goy"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >shko_y<indexterm
 ><primary
 >shko_y</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >shko_y Y</screen>
 Duke përdorur komandën <userinput
 >shko_y</userinput
 > breshka do të vendoset X <glossterm linkend="pixels"
 >pika</glossterm
 > poshtë anës së sipërme të tabelës, duke qëndruar në të njëjtën largësi nga ana e majtë.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <note
 ><para
 >Duke përdorur komandat <userinput
 >shko</userinput
 >, <userinput
 >shko_x</userinput
 >, <userinput
 >shko_y</userinput
 > dhe <userinput
 >shko_në_qendër</userinput
 > breshka nuk do të bëjë vijë, pa marrë parasysh nëse lapsi është i ngritur apo i ulur.</para>
   </note>
 </sect2>
 
 <sect2 id="locate-the-turtle">
 <title
 >Ku është breshka?</title>
 <para
 >Ka dy komanda që na japin pozicionin e breshkës në ekran.</para>
 
   <variablelist>
     <anchor id="getx"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >merr_x<indexterm
 ><primary
 >merr_x</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><userinput
 >merr_x</userinput
 > kthen numrin e pikave nga ana e majtë e tabelës deri në vendin e tanishëm të breshkës.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="gety"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >merr_y<indexterm
 ><primary
 >merr_y</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><userinput
 >merr_y</userinput
 > kthen numrin e pikave nga ana e sipërme e tabelës deri në vendin e tanishëm të breshkës.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="pen">
 <title
 >Breshka ka një laps</title>
 <para
 >Breshka ka një laps që bën një vijë kur breshka lëviz. Ka disa komanda për të kontrolluar lapsin. Në këtë pjesë do të shpjegojmë këto komanda.</para>
   <variablelist>
     <anchor id="penup"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >ngri_lapsin (ngri)<indexterm
 ><primary
 >ngri_lapsin (ngri)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >ngri_lapsin</screen>
 <userinput
 >ngri_lapsin</userinput
 > e ngre lapsin nga tabela. Kur lapsi është <quote
 >i ngritur</quote
 > nuk do të bëhet vijë kur breshka lëviz. Shiko dhe <userinput
 >ul_lapsin</userinput
 >. <userinput
 >ngri_lapsin</userinput
 > mund shkurtohet si <userinput
 >ngri</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="pendown"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >ul_lapsin (ul)<indexterm
 ><primary
 >ul_lapsin (ul)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >ul_lapsin</screen>
 <userinput
 >ul_lapsin</userinput
 > ngjesh lapsin poshtë në tabelë. Me lapës të ulur poshtë në tabelë, kur breshka lëviz lë pas një vijë. Shiko edhe <userinput
 >ngri_lapsin</userinput
 >. <userinput
 >ul_lapsin</userinput
 > mund të shkurtohet në <userinput
 >ul</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="setpenwidth"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >majë_lapsi (mjl)<indexterm
 ><primary
 >majë_lapsi (mjl)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >majë_lapsi X</screen>
 <userinput
 >majë_lapsi</userinput
 > cakton trashësinë e majës së lapsit (gjerësinë e vijës) në një madhësi prej X <glossterm linkend="pixels"
 >pikash</glossterm
 >. <userinput
 >majë_lapsi</userinput
 > mund të shkurtohet si <userinput
 >mjl</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="setfgcolor"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >ngjyrë_lapsi (ngjl)<indexterm
 ><primary
 >ngjyrë_lapsi (ngjl)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >ngjyrë_lapsi R,G,B</screen>
 <userinput
 >ngjyrë_lapsi</userinput
 > cakton ngjyrën e lapsit. <userinput
 >ngjyrë_lapsi </userinput
 > merr si parametra një <glossterm linkend="rgb"
 >kombinim RGB</glossterm
 >. <userinput
 >ngjyrë_lapsi</userinput
 > mund të shkurtohet në <userinput
 >ngjl</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="canvas">
 <title
 >Komandat për të kontrolluar tabelën e vizatimit</title>
 <para
 >Ka disa komanda për të kontrolluar tabelën e vizatimit.</para>
   <variablelist>
     <anchor id="resizecanvas"/>
     <varlistentry>
       <term
 >madhësi_tabele (mt)<indexterm
 ><primary
 >madhësi_tabele (mt)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >madhësi_tabele X,Y</screen>
 Me komandën <userinput
 >madhësi_tabele</userinput
 > ju mund të caktoni madhësinë e tabelës së vizatimit. Ajo merr X dhe Y si parametra, ku X është gjerësia e re e tabelës në <glossterm linkend="pixels"
 >pika (pixel)</glossterm
 >, dhe Y është lartësia e re e tabelës në <glossterm linkend="pixels"
 >pika (pixel)</glossterm
 >. <userinput
 >madhësi_tabele</userinput
 > mund të shkurtohet si <userinput
 >mt</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="setbgcolor"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >ngjyrë_tabele (ngjt)<indexterm
 ><primary
 >ngjyrë_tabele (ngjt)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >ngjyrë_tabele R,G,B</screen>
 <userinput
 >ngjyrë_tabele</userinput
 > cakton ngjyrën e tabelës së vizatimit. <userinput
 >ngjyrë_tabele</userinput
 > merr një <glossterm linkend="rgb"
 >kombinim RGB</glossterm
 > si input. <userinput
 >ngjyrë_tabele</userinput
 > mund të shkurtohet si <userinput
 >ngjt</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="clean">
 <title
 >Komandat për të pastruar</title>
 <para
 >Ka dy komanda për të fshirë tabelën pasi të keni bërë ndonjë rrëmujë.</para>
   <variablelist>
     <anchor id="clear"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >pastro (fshi)<indexterm
 ><primary
 >pastro (fshi)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >pastro</screen>
 Me <userinput
 >pastro</userinput
 > ju mund të fshini të gjitha vizatimet në tabelë. Të gjitha gjërat e tjera mbesin: vendi dhe drejtimi i breshkës, ngjyra e tabelës, dukshmëria e breshkës, dhe madhësia e tabelës.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="reset"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >rifillo<indexterm
 ><primary
 >rifillo</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >rifillo</screen>
 <userinput
 >rifillo</userinput
 > pastron shumë më tepër se sa komanda <userinput
 >pastro</userinput
 >. Pas një komande <userinput
 >rifillo</userinput
 > çdo gjë bëhet siç ishte kur sapo u jap &kturtle;. Breshka është e vendosur në mes të ekranit, ngjyra e tabelës është e bardhë, breshka bën një vijë të zezë në tabelë dhe madhësia e tabelës është 400 x 400 pika.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="sprites">
 <title
 >Breshka është një figurinë</title>
 <para
 >Së pari një shpjegim të shkurtër se çfarë janë figurinat. Figurinat janë fotografi të vogla që mund të lëvizen nëpër ekran, si i shohim shpesh në lojërat me kompjuter. Edhe breshka jonë është gjithashtu një figurinë. Për më tepër informacion shiko fjalorin te <glossterm linkend="sprites"
 >figurinat</glossterm
 >. </para>
 <para
 >Në vazhdim do të gjeni një pasqyrë të plotë mbi të gjitha komandat për të punuar me figurinat.</para>
 <para
 >[Versioni i tanishëm i &kturtle; nuk mbështet akoma përdorimin e figurinave të tjera përveç breshkës. Në versionet e ardhshme ju do të mund ta ndërroni breshkën me diçka tjetër që ju pëlqen.]</para>
   <variablelist>
     <anchor id="spriteshow"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >shfaq_figurinën (shf)<indexterm
 ><primary
 >shfaq_figurinën (shf)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >shfaq_figurinën</screen>
 <userinput
 >shfaq_figurinën</userinput
 > e bën të breshkën përsëri të dukshme, pasi të ketë qenë e fshehur. <userinput
 >shfaq_figurinën</userinput
 > mund të shkurtohet si <userinput
 >shf</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="spritehide"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >fshih_figurinën (fsh)<indexterm
 ><primary
 >fshih_figurinën (fsh)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >fshih_figurinën</screen>
 <userinput
 >fshih_figurinën</userinput
 > fsheh breshkën. Kjo mund të përdoret nëse breshka nuk përshtatet me vizatim tuaj. <userinput
 >fshih_figurinën</userinput
 > mund të shkurtohet si <userinput
 >fsh</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="writing">
 <title
 >A mund të shkruaj breshka?</title>
 <para
 >Përgjigja është: <quote
 >po</quote
 >. Breshka mund të shkruaj: ajo shkruan çdo gjë që ju ti thoni.</para>
   <variablelist>
     <anchor id="print"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >shkruaj<indexterm
 ><primary
 >shkruaj</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >shkruaj X</screen>
 Komanda <userinput
 >shkruaj</userinput
 > përdoret për ti thënë breshkës të shkruajë diçka në tabelë. <userinput
 >shkruaj</userinput
 > merr numra dhe vargje si input. Ju mund të <userinput
 >shkruani</userinput
 > numra dhe vargje të ndryshme duke përdorur shenjën <quote
 >+</quote
 >. Shikoni një shembull të vogël: <screen
 >$viti = 2003
 $autori = "Cies"
 shkruaj $autori + " e filloi projektin KTurtle në vitin " + $viti + " dhe akoma punon me qejf në të!"
 </screen>
       </para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="fontsize"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >madhësi_shkrimi<indexterm
 ><primary
 >madhësi_shkrimi</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >madhësi_shkrimi X</screen>
 <userinput
 >madhësi_shkrimi</userinput
 > cakton madhësinë e shkronjave që përdoren nga <userinput
 >shkruaj</userinput
 >. <userinput
 >madhësi_shkrimi</userinput
 > merr një të dhënë që duhet të jetë një numër. Madhësia caktohet në <glossterm linkend="pixels"
 >pika (pixel)</glossterm
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="math-commands">
 <title
 >Komandat matematikore</title>
 <para
 >Në vijim janë komandat matematikore më të përparuara të &kturtle;.</para>
   <variablelist>
     <anchor id="round"/>
     <varlistentry>
       <term
 >rrumbullakos<indexterm
 ><primary
 >rrumbullakos</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >rrumbullakos(x)</screen>
 <userinput
 >rrumbullakos</userinput
 > numrin e dhënë te numri më i afërt i plotë. <screen>
 shkruaj rrumbullakos(10.8)
 ec_përpara 20
 shkruaj rrumbullakos(10.3)
 </screen
 >Me këtë program breshka do të shkruajë numrat 11 dhe 10.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="random"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >rastësisht (kot)<indexterm
 ><primary
 >rastësisht (kot)</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >rastësisht X,Y</screen>
 <userinput
 >rastësisht</userinput
 > është një komandë që merr të dhëna dhe kthen një rezultat. Si të dhëna janë dy numra, i pari (X) cakton vlerën më të vogël (minimumin) e rezultatit, i dyti (Y) cakton vlerën më të madhe (maksimumin). Rezultati është një numër i zgjedhur rastësisht, i cili është më i madh ose i barabartë me minimumin dhe më i vogël ose i barabartë me maksimumin. Ja një shembull i vogël: <screen>
 rifillo
 përsërit 500 {
   $x = rastësisht 1,100
   ec_përpara $x
   kthehu_majtas 100 - $x
 }
 </screen
 > Duke përdorur komandën <userinput
 >rastësisht</userinput
 > ju mund ti shtoni pak rrëmujë (kaos) programit tuaj.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="sqrt"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >sqrt<indexterm
 ><primary
 >sqrt</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >sqrt X</screen>
 Komanda <userinput
 >sqrt</userinput
 > përdoret për të gjetur rrënjën katrore të një numri X.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 <!--
   <variablelist>
     <anchor id="exp"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >exp<indexterm
 ><primary
 >exp</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >sqrt X</screen>
       </para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 -->
   <variablelist>
     <anchor id="pi"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >pi<indexterm
 ><primary
 >pi</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >pi</screen>
 Kjo komandë kthen vlerën e konstantes Pi, <userinput
 >3.14159</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="sin"/>
     <anchor id="cos"/>
     <anchor id="tan"/>
     <varlistentry>
       <term
 >sin<indexterm
 ><primary
 >sin</primary
 ></indexterm
 >, cos<indexterm
 ><primary
 >cos</primary
 ></indexterm
 >, tan<indexterm
 ><primary
 >tan</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para>
 <screen
 >sin X
 cos X
 tan X
 </screen>
 Këto tre komanda përfaqësojnë funksionet e famshme trigonometrike <userinput
 >sin</userinput
 >, <userinput
 >cos</userinput
 > dhe <userinput
 >tan</userinput
 >. Argumenti X që u jepet këtyre komandave është një <link linkend="number"
 >numër</link
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="arcsin"/>
     <anchor id="arccos"/>
     <anchor id="arctan"/>
     <varlistentry>
       <term
 >arcsin<indexterm
 ><primary
 >arcsin</primary
 ></indexterm
 >, arccos<indexterm
 ><primary
 >arccos</primary
 ></indexterm
 >, arctan<indexterm
 ><primary
 >arctan</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para>
 <screen
 >arcsin X
 arccos X
 arctan X
 </screen>
 Këto komanda janë funksionet e kundërta të <link linkend="sin"
 >sin</link
 >, <link linkend="cos"
 >cos</link
 > dhe <link linkend="tan"
 >tan</link
 >. Argumenti X që u jepet këtyre komandave është një <link linkend="number"
 >numër</link
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="dialogs">
 <title
 >Bashkëbisedimi me programin</title>
 <para
 >Bashkëbisedimi me programin kryhet përmes disa dritarezave të vogla që i nxjerr programi, të cilat ose japin një informacion, ose pyesin për diçka. &kturtle; ka dy komanda për bashkëbisedimin, të cilat janë <userinput
 >mesazh</userinput
 > dhe <userinput
 >pyet</userinput
 ></para>
   <variablelist>
     <anchor id="message"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >mesazh<indexterm
 ><primary
 >mesazh</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >mesazh X</screen>
 Komanda <userinput
 >mesazh</userinput
 > merr një <link linkend="string"
 >varg</link
 > si plotësues. Ajo shfaq një dritare bashkëbisedimi që përmban <link linkend="string"
 >vargun</link
 > e dhënë. <screen
 >mesazh "Cies e filloi programin KTurtle në vitin 2003 dhe akoma merret me qejf në të!"
 </screen>
       </para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
   <variablelist>
     <anchor id="ask"/>
     <varlistentry
 > 
       <term
 >pyet<indexterm
 ><primary
 >pyet</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >pyet X</screen>
 Komanda <userinput
 >pyet</userinput
 > merr një <link linkend="string"
 >varg</link
 > si plotësues. Ajo e nxjerr këtë varg në një dritare bashkëbisedimi (si komanda <link linkend="message"
 >mesazh</link
 >), bashkë me një vend për përgjigjen. Pasi përdoruesi të ketë futur një <link linkend="number"
 >numër</link
 > ose një <link linkend="string"
 >varg</link
 > në të, rezultati mund të ruhet në një <link linkend="assignment-of-variables"
 >ndryshore</link
 > ose ti kalohet si plotësuese një <link linkend="commands"
 >komande</link
 > tjetër. Për shembull: <screen>
 $merr = pyet "Në cilin vit keni lindur?"
 $nxirr = 2003 - $merr
 mesazh "Në vitin 2003 keni qenë " + $nxirr + " vjeç."
 </screen
 > Nëse përdoruesi e ndërpret dritaren e bashkëbisedimit, ose nuk shkruan në të asgjë fare, <link linkend="assignment-of-variables"
 >ndryshorja</link
 > është bosh.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 </sect1>
 
 
 
 <sect1 id="assignment-of-variables">
 <title
 >Vlerëdhënia e ndryshoreve</title>
 <para
 >Fillimisht do tu hedhim një sy ndryshoreve, dhe më pas do të shohim si u jepen vlera këtyre ndryshoreve. </para>
 
 <para
 >Emrat e ndryshoreve fillojnë gjithmonë me një <quote
 >$</quote
 >. Në <link linkend="the-editor"
 >shkrimore</link
 > ato <glossterm
 >theksohen</glossterm
 > me ngjyrë vjollcë.</para>
 
 <para
 >Ndryshoret mund të përmbajnë ndonjë <link linkend="number"
 >numër</link
 >, <link linkend="string"
 >varg shkronjash</link
 > ose <link linkend="boolean-value"
 > vlerë vërtetësie (e_vërtetë / e_rreme)</link
 >. Përmbajtja e një ndryshoreje caktohet me anë të veprimit të vlerëdhënies, <userinput
 >=</userinput
 >. Ndryshorja do të vazhdojë ta ketë këtë vlerë deri në përfundim të programit, ose deri sa ti jepet një vlerë tjetër.</para>
 
 <para
 >Pasi u është dhënë një vlerë, ndryshoret mund të përdoren njësoj si vetë vlera që ato përmbajnë. Shikoni për shembull rreshtat e mëposhtëm &turtlescript;: <screen>
 $x = 10
 $x = $x / 3
 shkruaj $x
 </screen
 > Fillimisht ndryshores <userinput
 >$x</userinput
 > i jepet vlera <userinput
 >10</userinput
 >. Pastaj <userinput
 >$x</userinput
 > i ri-jepet vlera  e vetvetes e pjesëtuar për <userinput
 >3</userinput
 > &mdash; që do të thotë se vlera e re e <userinput
 >$x</userinput
 > është <userinput
 >10 / 3</userinput
 >. Më në fund, ndryshorja <userinput
 >$x</userinput
 > shkruhet. Vini re që në rreshtin e dytë dhe të tretë <userinput
 >$x</userinput
 > është përdorur si të ishte vetë vlera që ajo përmban.</para>
 
 <para
 >Që të përdoren ndryshoret duhet që fillimisht tu jepet një vlerë. Për shembull: <screen>
 shkruaj $n
 </screen
 > do të japë një njoftim gabimi, sepse ndryshorja <userinput
 >$n</userinput
 > nuk ka asnjë vlerë.</para>
 
 <para
 >Ju lutem shikoni me vëmendje rreshtat e mëposhtëm &turtlescript;: <screen>
 $a = 2004
 $b = 25
 
 # komanda pasuese shkruan "2029"
 shkruaj $a + $b
 ec_mbrapsht 30
 # komanda pasuese shkruan "2004 plus 25 baraz 2029"
 shkruaj $a + " plus " + $b + " baraz " + ($a + $b)
 </screen
 > Në dy rreshtat e parë ndryshoret <userinput
 >$a</userinput
 > dhe <userinput
 >$b</userinput
 > kanë marrë vlerat 2004 dhe 25. Pastaj zbatohen dy komandat <userinput
 >shkruaj</userinput
 > me një komandë <userinput
 >ec_mbrapsht 30</userinput
 > në mes. Komentet përpara komandave <userinput
 >shkruaj</userinput
 > shpjegojnë çfarë bëjnë këto komanda. Komanda <userinput
 >ec_mbrapsht 30</userinput
 > është përdorur për tu siguruar që gjërat e shkruara janë në rreshta më vete. Siç e shihni, ndryshoret mund të përdoren si vetë përmbajtja që ato kanë, mund të përdoren me çdo lloj <link linkend="operators"
 >veprimi</link
 > ose të jepen si plotësuese të <link linkend="commands"
 >komandave</link
 > që thirren.</para>
 
 <para
 >Edhe një shembull tjetër: <screen>
 $emër = pyet "Si e ke emrin?"
 print "Përshëndetje " + $emër + "! Suksese gjatë mësimit të artit të programimit..."
 </screen
 > Mjaft i thjeshtë. Përsëri mund të shihni që ndryshorja <userinput
 >$emër</userinput
 >, është përdorur si të ishte një varg shkronjash.</para>
 
 <para
 >Kur përdoren ndryshoret, <link linkend="the-inspector"
 >shqyrtuesi</link
 > është shumë i dobishëm. Ai tregon përmbajtjen e të gjitha ndryshoreve që janë aktualisht në përdorim.</para>
 </sect1>
 
 
 
 <sect1 id="controlling-execution">
 <title
 >Kontrollimi i zbatimit</title>
 <para
 >Kontrolluesit e zbatimit mundësojnë &mdash; siç e nënkupton edhe emri i tyre &mdash; që të kontrollohet rrjedha e zbatimit të komandave.</para>
 <para
 >Komandat e kontrollit të zbatimit <glossterm
 >theksohen</glossterm
 > me të gjelbër të errët dhe me të trasha. Kllapat përdoren kryesisht së bashku me kontrolluesit e zbatimit dhe ato <glossterm
 >theksohen</glossterm
 > me të zezë.</para>
 
 <sect2 id="wait">
 <title
 >Bëjeni breshkën të presë</title>
 <para
 >Nëse keni programuar ndopak në &kturtle; ju mund të keni vënë re se breshka mund të jetë shumë e shpejtë në vizatim. Kjo komandë e bën breshkën të presë për një sasi të caktuar kohe.</para>
   <variablelist>
     <varlistentry>
       <term
 >prit<indexterm
 ><primary
 >prit</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >prit X</screen>
 <userinput
 >prit</userinput
 > e bën breshkën të presë për X sekonda. <screen
 > 
 përsërit 36 {
   ec_përpara 5
   kthehu_djathtas 10
   prit 0.5
 }
 </screen
 > Ky program vizaton një rreth, por breshka do të presë gjysmë sekonde pas çdo hap. Kjo të jep përshtypjen e një breshke që lëviz ngadalë.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="if">
 <title
 >Zbato "nëse"</title>
   <variablelist>
     <varlistentry>
       <term
 >nëse<indexterm
 ><primary
 >nëse</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >nëse <link linkend="boolean-value"
 >vërtetësi</link
 > { ... }</screen>
 Komandat që janë vendosur midis kllapave do të zbatohen vetëm <userinput
 >nëse</userinput
 > <link linkend="boolean-value"
 >vlera e vërtetësisë</link
 > është <quote
 >e_vërtetë</quote
 >. <screen>
 $x = 6
 nëse $x &gt; 5 {
   shkruaj "numri $x është më i madh se pesa!"
 }
 </screen
 > Në rreshtin e parë <userinput
 >$x</userinput
 > merr vlerën 6. Në rreshtin e dytë një <link linkend="comparing-operators"
 >veprim krahasimi</link
 > është përdorur për të vlerësuar <userinput
 >$x &gt; 5</userinput
 >. Meqë ky jep vlerën <quote
 >e_vërtetë</quote
 >, 6 është më e madhe se 5, kontrolluesi i zbatimit <userinput
 >nëse</userinput
 > do të lejojë komandat midis kllapave që të zbatohen.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="else">
 <title
 >Nëse jo, ose me fjalë të tjera: "përndryshe"</title>
   <variablelist>
     <varlistentry>
       <term
 >përndryshe<indexterm
 ><primary
 >përndryshe</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >nëse <link linkend="boolean-value"
 >vërtetësi</link
 > { ... } përndryshe { ... }</screen>
 <userinput
 >përndryshe</userinput
 > mund të përdoret si plotësues i kontrolluesit të zbatimit <link linkend="if"
 ><userinput
 >nëse</userinput
 ></link
 >. Komandat rrethuar nga kllapat, pas <userinput
 >përndryshe</userinput
 >, zbatohen vetëm nëse <link linkend="boolean-value"
 >vërtetësia</link
 > del <quote
 >e_rreme</quote
 >. <screen>
 rifillo
 $x = 4
 nëse $x &gt; 5 {
   shkruaj "numri $x është më i madh se pesë!"
 } përndryshe {
   shkruaj "numri $x është më i vogël se gjashtë!"
 }
 </screen
 > <link linkend="comparing-operators"
 >Veprimi i krahasimit</link
 > vlerëson shprehjen <userinput
 >$x &gt; 5</userinput
 >. Me që 4 nuk është më i madh se 5, shprehja merr vlerën <quote
 >e_rreme</quote
 >. Kjo do të thotë se do të zbatohen komandat mes kllapave pas <userinput
 >përndryshe</userinput
 >.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="while">
 <title
 >Cikli "përderisa"</title>
   <variablelist>
     <varlistentry>
       <term
 >përderisa<indexterm
 ><primary
 >përderisa</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >përderisa <link linkend="boolean-value"
 >vërtetësi</link
 > { ... }</screen>
 Kontrolluesi i zbatimit <userinput
 >përderisa</userinput
 > është mjaft i ngjashëm me <link linkend="if"
 ><userinput
 >nëse</userinput
 ></link
 >. Ndryshimi është se <userinput
 >përderisa</userinput
 > vazhdon të përsërit (në mënyrë ciklike) komandat midis kllapave, deri sa <link linkend="boolean-value"
 >vërtetësia</link
 > të bëhet <quote
 >e_rreme</quote
 >. <screen>
 $x = 1
 përderisa $x &lt; 5 {
   ec_përpara 10
   prit 1
   $x = $x + 1
 }
 </screen
 > Në rreshtin e parë <userinput
 >$x</userinput
 > merr vlerën 1. Në rreshtin e dytë vlerësohet <userinput
 >$x &lt; 5</userinput
 >. Meqenëse përgjigja e kësaj pyetje është <quote
 >e_vërtetë</quote
 >, kontrolluesi i zbatimit <userinput
 >përderisa</userinput
 > fillon zbatimin e komandave midis kllapave. Kjo punë përsëritet disa herë, derisa <userinput
 >$x &lt; 5</userinput
 > bëhet <quote
 >e_rreme</quote
 >. Në këtë shembull, komandat midis kllapave do të zbatohen 4 herë, sepse çdo herë që zbatohet rreshti i pestë, <userinput
 >$x</userinput
 > rritet me 1.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="repeat">
 <title
 >Cikli "përsërit"</title>
   <variablelist>
     <varlistentry>
       <term
 >përsërit<indexterm
 ><primary
 >përsërit</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >përsërit <link linkend="number"
 >numër</link
 > { ... }</screen>
 Kontrolluesi i zbatimit <userinput
 >përsërit</userinput
 > është shumë i ngjashëm me <link linkend="while"
 ><userinput
 >përderisa</userinput
 ></link
 >. Ndryshimi është se <userinput
 >përsërit</userinput
 > vazhdon të përsërisë (në mënyrë ciklike) komandat midis kllapave për aq herë sa numri i dhënë.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="for">
 <title
 >Cikli "për_çdo", një cikël numërues</title>
   <variablelist>
     <varlistentry>
       <term
 >për_çdo<indexterm
 ><primary
 >për_çdo</primary
 ></indexterm
 ><indexterm
 ><primary
 >me_hap</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >për_çdo <link linkend="assignment-of-variables"
 >ndryshore</link
 > = <link linkend="number"
 >numër</link
 > deri_në <link linkend="number"
 >numër</link
 > { ... }</screen>
 Cikli <userinput
 >për_çdo</userinput
 > është një <quote
 >cikël numërues</quote
 >, që do të thotë se numëron për ju. Numri i parë i cakton ndryshores vlerën e parë në cikël. Në çdo rrotullim numri rritet deri sa të arrijë numrin e dytë.<screen>
 për_çdo $x = 1 deri_në 10 {
   shkruaj $x * 7
   ec_përpara 15
 }
 </screen
 > Sa herë që komandat midis kllapave zbatohen, ndryshorja <userinput
 >$x</userinput
 >rritet me 1, deri sa <userinput
 >$x</userinput
 > arrin vlerën 10. Komandat midis kllapave shkruajnë <userinput
 >$x</userinput
 > shumëzuar me 7. Pasi programi përfundon zbatimin, ju do të shihni në ekran tabelën e shumëzimit me 7. </para>
      <para
 >Madhësia e hapit zakonisht është 1, por you mund të zgjidhni një vlerë tjetër. <screen
 >për_çdo <link linkend="assignment-of-variables"
 >ndryshore</link
 > = <link linkend="number"
 >numër</link
 > deri_në <link linkend="number"
 >numër</link
 > me_hap <link linkend="number"
 >numër</link
 > { ... }</screen
 ></para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="break">
 <title
 >Braktisja e një cikli</title>
   <variablelist>
     <varlistentry>
       <term
 >braktis<indexterm
 ><primary
 >braktis</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >braktis</screen>
 E përfundon menjëherë ciklin aktual dhe e kalon kontrollin te komanda që vjen menjëherë pas këtij cikli.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 
 <sect2 id="exit">
 <title
 >Ndaloni zbatimin e programit</title>
   <variablelist>
     <varlistentry>
       <term
 >dil<indexterm
 ><primary
 >dil</primary
 ></indexterm
 ></term>
       <listitem
 ><para
 ><screen
 >dil</screen>
 Përfundon zbatimin e programit tuaj.</para
 ></listitem>
     </varlistentry>
   </variablelist>
 </sect2>
 </sect1>
 
 
 <sect1 id="learn">
 
 
 <!--<sect2 id="name">
 <title
 >Names</title>
 <para
 >When using the &turtlescript; programming language you create new things. If you write a program you will often need <link linkend="containers"
 >containers</link
 > and in some cases you need <link linkend="learn"
 >learn</link
 > to create new commands. When making a new command with <link linkend="learn"
 >learn</link
 > you will have to specify a name.</para>
 <para
 >You can choose any name, as long as it does not already have a meaning. For instance you cannot name a function <link linkend="forward"
 >forward</link
 >, since that name is already used for an internal command.
 <screen
 >
 # here forward is used as a new command, 
 # but it already has a meaning so 
 # this will produce an error:
 learn forward {
   print "this is invalid"
 }
 
 # this works:
 learn myforward {
   print "this is ok"
 }
 </screen>
 Names can contain only letters, numbers and underscores (_). Yet they have to start with a letter. Container names have to start with the container prefix ($).
 <screen
 >
 # here forward is used as a container, 
 # starting with the $ prefix, so it does
 # not conflict with the forward command
 $forward = 20
 print $forward
 </screen>
 </para>
 <para
 >Containers are <glossterm
 >highlighted</glossterm
 > with bolded purple in the <link linkend="the-editor"
 >code editor</link
 >.</para>
 <para>
 Please read the documentation on <link linkend="containers"
 >containers</link
 > and the <link linkend="learn"
 >learn</link
 > command for a better explanation and more examples.
 </para>
 </sect2
 >-->
 
 
 
 
 
 <title
 >Krijoni komandat tuaja me <quote
 >mëso</quote
 ></title>
 <para
 ><userinput
 >mëso</userinput
 > është e veçantë sepse përdoret për të krijuar komandat tuaja. Komandat që krijoni mund të marrin <glossterm linkend="input-output"
 >të dhëna plotësuese</glossterm
 > dhe të kthejnë <glossterm linkend="input-output"
 >rezultate</glossterm
 >. Le të hedhim një sy se si krijohet një komandë e re: <screen>
 mëso rreth $x {
   përsërit 36 {
     ec_përpara $x
     kthehu_majtas 10
   }
 }
 </screen
 > Komanda e re është quajtur <userinput
 >rreth</userinput
 >. Komanda <userinput
 >rreth</userinput
 > merr një <glossterm linkend="input-output"
 > të dhëna plotësuese</glossterm
 >, për të vendosur madhësinë e rrethit. <userinput
 >rreth</userinput
 > nuk kthen <glossterm linkend="input-output"
 >rezultat</glossterm
 >. Komanda <userinput
 >rreth</userinput
 > tani mund të përdoret si një komandë e zakonshme në pjesën tjetër të programit. Shikoni këtë shembull: <screen
 >mëso rreth $x {
   përsërit 36 {
     ec_përpara $x
     kthehu_majtas 10
   }
 }
 
 shko 200,200 
 rreth 20
 
 shko 300,200 
 rreth 40  
 </screen>
 </para>
 <para
 >Në shembullin tjetër krijohet një komandë e cila kthen një vlerë. <screen>
 mëso faktorial $x {
   $r = 1
   për_çdo $i = 1 deri_në $x {
     $r = $r * $i
   }
   kthim $r
 }
 
 shkruaj faktorial 5
 </screen
 > Në këtë shembull është krijuar një komandë e re e quajtur <userinput
 >faktorial</userinput
 >. Nëse kësaj komande i jepet <userinput
 >5</userinput
 >  në hyrje,  ajo na kthen në dalje <userinput
 >5*4*3*2*1</userinput
 >. Duke përdorur <userinput
 >kthim</userinput
 >, përcaktohet <glossterm linkend="input-output"
 >vlera e daljes</glossterm
 > dhe rrjedha e zbatimit kthehet aty ku u thirr komanda.</para>
 <para
 >Komandat mund të marrin më shumë se një <glossterm linkend="input-output"
 >vlerë hyrëse</glossterm
 >. Në këtë shembull krijohet një komandë që vizaton një drejtkëndësh: <screen>
 mëso kuti $x, $y {
   ec_përpara $y
   kthehu_djathtas 90
   ec_përpara $x
   kthehu_djathtas 90
   ec_përpara $y
   kthehu_djathtas 90
   ec_përpara $x
   kthehu_djathtas 90
 }
 </screen
 > Tani ju mund të zbatoni <userinput
 >kuti 50, 100</userinput
 > dhe breshka do të vizatojë një drejtkëndësh në tabelë. </para>
   
 </sect1>
 
 </chapter>