docs/kstars/parallax.docbook

0001 <sect1 id="ai-parallax">
0002 <sect1info>
0003 <author
0004 ><firstname
0005 >James</firstname
0006 > <surname
0007 >Lindenschmidt</surname
0008 > </author>
0009 </sect1info>
0010 <title
0011 >Parallax</title>
0012 <indexterm
0013 ><primary
0014 >Parallax</primary
0015 ></indexterm>
0016 <indexterm
0017 ><primary
0018 >Astronomische eenheid</primary
0019 ><see
0020 >Parallax</see
0021 ></indexterm>
0022 <indexterm
0023 ><primary
0024 >Parsec</primary
0025 ><see
0026 >Parallax</see
0027 ></indexterm>
0028  <para
0029 ><firstterm
0030 >Parallax</firstterm
0031 > is de schijnbare verplaatsing van een object als de waarnemer vanuit een andere positie kijkt. Bijvoorbeeld, houdt uw wijsvinger voor uw ogen op een afstand van een armlengte, en kijkt u naar een object dat zich achter uw vinger bevindt aan de andere kant van de kamer. Als u afwisselend met alleen uw rechter- en dan uw linkeroog kijkt dan ziet u het object duidelijk zich verplaatsen tenopzichte van uw vinger. </para>
0032  <para
0033 >Omdat de aarde in een baan om de zon beweegt, zien we het hemelgewelf vanaf een voortdurend veranderende positie in de ruimte. We moeten daarom verwachten dat we een <firstterm
0034 >jaarlijks parallax</firstterm
0035 >-effect zullen zien, waarbij de posities van nabije objecten heen en weer lijken te <quote
0036 >schommelen</quote
0037 > als gevolg van onze beweging rond de zon. Dit gebeurt inderdaad, maar de afstanden tot zelfs de meest nabije sterren zijn zo groot dat om dit waar te nemen zeer nauwkeurige waarnemingen nodig zijn met de telescoop. <footnote
0038 ><para
0039 >De oude Grieken kenden het verschijnsel parallax, maar omdat zij geen jaarlijkse parallax konden waarnemen in de posities van de sterren, concludeerden zij dat de aarde niet om de zon kon bewegen. Wat ze niet wisten was dat de sterren miljoenen keer verder staan dan de zon, en dat de parallax dus niet met het blote oog kan worden waargenomen.</para
0040 ></footnote
0041 >. </para>
0042  <para
0043 >Met moderne telescopen kunnen astronomen de jaarlijkse parallax van de meest nabije sterren meten, en daarmee de afstand met gebruik van triangulatie (driehoeksmeting). Hoe dichterbij een ster is, hoe groter de verschuiving in zijn positie zal zijn tussen twee verschillende data. </para>
0044  <para
0045 >Na een periode van zes maanden heeft de aarde zich verplaatst over de helft van zijn baan om de zon, en staat dan dus aan de andere kant van de zon. In deze tijd is de positie van de aarde veranderd over een afstand van 2 <firstterm
0046 >astronomische eenheden</firstterm
0047 > (afgekort AE, Engels AU; 1 AE is de (gemiddelde) afstand van de aarde tot de zon, ongeveer 150 miljoen kilometer (meer precies: 149.597.870,66 km!!)). U vindt dit misschien wel een grote afstand, maar zelfs de meest nabije ster (alpha Centauri) staat ongeveer 40 <emphasis
0048 >biljoen</emphasis
0049 > (40*10^12) kilometer hier vandaan (dat is bijna 300.000 keer zo ver!). Daarom is de jaarlijkse parallax erg klein, typisch kleiner dan 1 <firstterm
0050 >boogseconde</firstterm
0051 >, een hoek met een grootte van 1/3600 graad. Een handige eenheid om de afstanden van nabije sterren in uit te drukken is de <firstterm
0052 >parsec</firstterm
0053 >, een afkorting van "parallax boogseconde". Een parsec is de afstand waarop de straal van de aardbaan om de zon (dus 1 AE) onder een hoek wordt gezien van 1 boogseconde. Dit is 180/pi * 3600 * 150.000.000 kilometer = 3,1 * 10^13 kilometer, wat gelijk is aan 3,26 lichtjaar. <footnote
0054 ><para
0055 > Astronomen zijn zo gesteld op deze afstandseenheid dat zij de <quote
0056 >kiloparsec</quote
0057 > gebruiken om afstanden in uit te drukken in melkwegstelsels, en <quote
0058 >megaparsecs</quote
0059 > voor intergalactische afstanden, ook al zijn die afstanden veel te groot om werkelijk een parallax te kunnen meten. Om die grote afstanden te kunnen bepalen zijn andere methoden nodig.</para
0060 ></footnote
0061 >. </para>
0062 </sect1>