Warning, /education/kstars/po/nl/docs/kstars/ellipticalgalaxies.docbook is written in an unsupported language. File is not indexed.
0001 <sect1 id="ai-ellipgal"> 0002 <sect1info> 0003 <author 0004 ><firstname 0005 >Jasem</firstname 0006 > <surname 0007 >Mutlaq</surname 0008 > <affiliation 0009 ><address> 0010 </address 0011 ></affiliation> 0012 </author> 0013 </sect1info> 0014 0015 <title 0016 >Elliptische melkwegstelsels</title> 0017 <indexterm 0018 ><primary 0019 >Elliptische melkwegstelsels</primary> 0020 </indexterm> 0021 0022 <para 0023 >Elliptische melkwegstelsels zijn sferoïdale (rugbybalvormige) verzamelingen van miljarden sterren, die op bolvormige sterrenhopen gelijken, maar zeer veel groter zijn. Zij hebben heel weinig inwendige structuur, de dichtheid (aantal per volume-eenheid) van de sterren neemt geleidelijk af van het dichtbevolkte centrum naar de rand. Zij kunnen erg verschillen in ellipticiteit (aspect ratio, is de verhouding lange en korte as van een ellips). Zij bevatten gewoonlijk erg weinig interstellair (tussen de sterren) gas en stof, en geen jonge sterpopulaties (hoewel er uitzonderingen zijn). Edwin Hubble noemde elliptische melkwegstelsels <quote 0024 >vroege-type</quote 0025 >-melkwegstelsels, omdat hij dacht dat ze later tot spiraalvormige stelsels zouden evolueren (en die hij dus <quote 0026 >late-type</quote 0027 >-melkwegstelsels noemde). Astronomen denken nu dat juist het omgekeerde waar is (dit betekent dat spiraalstelsels elliptische stelsels kunnen worden), maar de benamingen vroege- en late-type die Hubble gaf worden nog steeds gebruikt.</para> 0028 0029 <para 0030 >Men dacht vroeger dat het eenvoudige stelsels waren, maar tegenwoordig weten we dat elliptische melkwegstelsels behoorlijk complex zijn. Deze complexiteit is deels te verklaren uit hun verbazingwekkend verleden: men denkt dat ze ontstaan zijn uit een samengaan van twee spiraalstelsels. U kunt een MPG-filmpje zien van een computersimulatie van zo'n samengaan op <ulink url="http://oposite.stsci.edu/pubinfo/pr/2002/11/vid/v0211d3.mpg" 0031 > deze HST-webpagina van NASA</ulink 0032 > (waarschuwing: dit bestand is 3,4 MiB groot). </para> 0033 0034 <para 0035 >Elliptische melkwegstelsels zijn zeer verschillend in grootte en lichtkracht, er zijn reusachtige elliptische stelsels met afmetingen van honderdduizenden lichtjaren, en bijna een billioen (10^12) keer helderder dan de zon, tot dwergstelsels die maar net iets helderder zijn dan een gemiddelde bolvormige sterrenhoop. Zij worden in verschillende morfologische (vorm-) klassen onderverdeeld: </para> 0036 0037 <variablelist> 0038 <varlistentry> 0039 <term 0040 >cD-melkwegstelsels:</term> 0041 <listitem 0042 ><para 0043 >Immens grote en heldere objecten die bijna 1 megaparsec (3 millioen lichtjaren) groot kunnen zijn. Deze titanen komen alleen voor nabij het centrum van grote en dichte clusters van melkwegstelsels, en zijn waarschijnlijk het gevolg van het samengaan van vele melkwegstelsels.</para 0044 ></listitem> 0045 </varlistentry> 0046 0047 <varlistentry> 0048 <term 0049 >Normale elliptische melkwegstelsels</term> 0050 <listitem 0051 ><para 0052 >Dicht opeengepakte objecten met een relatief hoge centrale oppervlaktehelderheid. Zij omvatten de elliptische reuzenstelsels (gE), elliptische stelsels met een gemiddelde helderheid (E), en compacte elliptische stelsels.</para 0053 ></listitem> 0054 </varlistentry> 0055 0056 <varlistentry> 0057 <term 0058 >Elliptische dwergstelsels (dE)</term> 0059 <listitem 0060 ><para 0061 >Deze klasse van melkwegstelsels is fundamenteel verschillend van de normale elliptische stelsels. Hun diameter is in de orde van 1 tot 10 kiloparsecs, en zij hebben een oppervlaktehelderheid die wat lager is dan die van normale elliptische melkwegstelsels. Daardoor lijken ze wat meer diffuus. Zij hebben dezelfde geleidelijke afname van de sterdichtheid, vanaf een relatief dichtbevolkte kern tot een diffuse rand.</para 0062 ></listitem> 0063 </varlistentry> 0064 0065 <varlistentry> 0066 <term 0067 >Sferoïdale dwergstelsels (dSph)</term> 0068 <listitem 0069 ><para 0070 >Extreem lage lichtkracht, lage oppervlaktehelderheid, en (daardoor) alleen in de buurt van de Melkweg gevonden, en mogelijk bij andere dichtbijstaande groepen van melkwegstelsels, zoals de Leo-groep (Leo-cluster). Hun absolute magnitudes zijn slechts -8 tot -15. Het dwergstelsel in Draco heeft een absolute helderheid van -8,6, waarmee het zwakker is dan de gemiddelde bolvormige sterrenhoop in de Melkweg! </para 0071 ></listitem> 0072 </varlistentry> 0073 0074 <varlistentry> 0075 <term 0076 >Blauwe compacte dwergstelsels (BCD)</term> 0077 <listitem> 0078 <para 0079 >Kleine melkwegstelsels die ongewoon blauw zijn. Ze hebben fotometrische kleuren B-V=0,0 tot 0,30 mag, die typerend zijn voor relatief jonge sterren van het <firstterm 0080 >spectraaltype</firstterm 0081 > A. Dit duidt erop dat in BCD's nieuwe sterren bezig zijn te ontstaan. In deze stelsels is ook veel interstellair gas aanwezig (anders dan in andere elliptische melkwegstelsels). </para 0082 ></listitem> 0083 </varlistentry> 0084 </variablelist> 0085 0086 <tip> 0087 <para 0088 >In &kstars; kunt u voorbeelden zien van elliptische melkwegstelsels, met behulp van het venster <guilabel 0089 >Object zoeken</guilabel 0090 > (<keycombo action="simul" 0091 >&Ctrl;<keycap 0092 >F</keycap 0093 ></keycombo 0094 >). Zoek naar NGC 4881, dit is het reuzenstelsel van het type cD in het Coma-cluster van melkwegstelsels. M86 is een normaal elliptisch stelsel in het Virgo-cluster, M32 is een elliptisch dwergstelsel dat een satelliet is van onze buurman, het Andromedastelsel (M31). M110 is een andere satelliet van M31, en is nog maar net een sferoïdaal dwergstelsel (<quote 0095 >nog maar net</quote 0096 > omdat het ietwat helderder is dan de meeste andere sferoïdale dwergstelsels). </para> 0097 </tip> 0098 </sect1>