Warning, /education/kstars/po/nl/docs/kstars/cosmicdist.docbook is written in an unsupported language. File is not indexed.

0001 <sect1 id="ai-cosmicdist">
0002 <sect1info>
0003 <author
0004 ><firstname
0005 >Akarsh</firstname
0006 > <surname
0007 >Simha</surname
0008 > </author>
0009 </sect1info>
0010 <title
0011 >Kosmische afstandenladder</title>
0012 <indexterm
0013 ><primary
0014 >Kosmisce afstandenladder</primary
0015 ></indexterm>
0016 <para
0017 >De kosmische afstandenladder is een opeenvolging van verschillende methoden voor het bepalen van de afstanden van objecten aan de hemel. Sommige hiervan, zoals de <link linkend="ai-parallax"
0018 >parallax</link
0019 > zijn alleen bruikbaar voor nabije objecten. Andere, zoals de   <firstterm
0020 >kosmologische roodverschuiving</firstterm
0021 >, kunnen alleen op ver verwijderde melkwegstelsels worden toegepast. Er zijn dus meerdere methoden, elk met hun beperkt toepassingsbereik, vandaar de naam ladder. </para>
0022 <sect2>
0023 <title
0024 >Directe metingen</title>
0025 <para
0026 >Onderaan de ladder staan de objecten waarvan de afstanden direct kunnen worden gemeten, zoals de maan (zie <ulink url="https://en.wikipedia.org/wiki/Lunar_Laser_Ranging_experiment"
0027 >Maanafstanden meten met laser</ulink
0028 >). Met dezelfde techniek, nu met radiogolven, worden de afstanden gemeten van planeten. </para>
0029 
0030 <para
0031 >Afstanden van nabije sterren, kunnen worden bepaald door hun <link linkend="ai-parallax"
0032 >parallax</link
0033 > te meten. </para>
0034 </sect2>
0035 
0036 <sect2>
0037 <title
0038 >Standaard kaarsen</title>
0039 <para
0040 >"Standaard kaarsen" zijn objecten, waarvan de intrinsieke helderheid met zekerheid bekend is. De schijnbare <link linkend="ai-magnitude"
0041 >magnitude</link
0042 > is de helderheid waarmee een object aan ons verschijnt, en is gemakkelijk te meten, maar is niet de werkelijke (intrinsieke) helderheid. Verre objecten lijken minder helder, omdat het licht dat ze uitstralen over een groter oppervlak wordt verspreid. </para
0043 ><para
0044 >In overeenstemming met de <firstterm
0045 >wet van omgekeerde kwadraten</firstterm
0046 > voor lichtintensiteit, neemt de hoeveelheid licht die we van een object waarnemen af met het kwadraat van de afstand (dus met afstand*afstand). We kunnen nu  de afstand van een object berekenen, als we weten hoe helder dit object werkelijk is (absolute magnitude: 'M'), en hoe helder we het zien, hier op aarde (schijnbare magnitude: 'm'). We kunnen de <firstterm
0047 >afstandsmodulus</firstterm
0048 > als volgt definiëren: </para
0049 ><para
0050 >Afstandsmodulus = M - m = 5 log<subscript
0051 >10</subscript
0052 > d - 5 </para
0053 ><para
0054 >Hierin is 'd' de afstand gemeten in <link linkend="ai-parallax"
0055 >parsecs</link
0056 >. </para>
0057 <para
0058 >Voor de objecten die we standaard kaarsen noemen, kennen we op een of andere andere manier hun intrinsieke  helderheid, en kunnen we dus hun afstanden berekenen. </para>
0059 <para
0060 >"Standaard kaarsen" in de astronomie zijn: <itemizedlist>
0061 
0062 <listitem
0063 ><para
0064 >Cepheïde variabele sterren: een type periodiek variabele ster waarvan er een verband bestaat tussen de variatieperiode (in de waargenomen helderheid) en de lichtkracht (en dus de absolute helderheid).</para
0065 ></listitem>
0066 
0067 <listitem
0068 ><para
0069 >RR Lyrae variabelen: Een ander soortgelijk type variabele ster met een bekend verband tussen variatieperiode en lichtkracht.</para
0070 ></listitem>
0071 
0072 <listitem
0073 ><para
0074 >Type Ia supernova's: Deze supernova's hebben een zeer goed gedefinieerde lichtkracht, als gevolg van de natuurkundige wetten die er een rol spelen, en kunnen dus als standaard kaarsen dienen.</para
0075 ></listitem>
0076 
0077 </itemizedlist>
0078 </para>
0079 </sect2>
0080 
0081 <sect2>
0082 <title
0083 >Andere methoden</title>
0084 <para
0085 >Er zijn vele andere methoden. Sommige berusten op de natuurkundige wetten voor sterren, zoals de betrekkingen tussen lichtkracht en kleur voor diverse typen van sterren (vaak weergegeven in een <firstterm
0086 >Hertzsprung-Russel Diagram</firstterm
0087 >). Sommige werken voor sterrenhopen, zoals de <firstterm
0088 >Methode met behulp van bewegingen in een sterrenhoop</firstterm
0089 >, en de <firstterm
0090 >Methode met behulp van aanpassen aan de hoofdreeks</firstterm
0091 >. De <firstterm
0092 >Tully-Fisher relatie</firstterm
0093 > tussen de helderheid van een spiraalnevel en zijn rotatie kan worden gebruikt voor de berekening van de afstandsmodulus, omdat de rotatie van een melkwegstelsel makkelijk te meten is met behulp van het <firstterm
0094 >Dopplereffect</firstterm
0095 >. Afstanden van verre melkwegstelsels kunnen worden bepaald met behulp van hun <firstterm
0096 >Kosmologische roodverschuiving</firstterm
0097 >, dit is de roodverschuiving van het licht, afkomstig van verre melkwegstelsels, die het gevolg is van het uitdijen van het heelal. </para>
0098 <para
0099 >Voor meer informatie, zie <ulink url="https://en.wikipedia.org/wiki/Cosmic_distance_ladder"
0100 >Wikipedia on Cosmic Distance Ladder</ulink
0101 >. Deze informatie is helaas in het Engels. U heeft misschien meer succes dan de vertaler als u googelt op "kosmische afstandsladder", om informatie te krijgen in het Nederlands.  </para>
0102 </sect2>
0103 </sect1>