Warning, /education/kstars/po/nl/docs/kstars/cosmicdist.docbook is written in an unsupported language. File is not indexed.
0001 <sect1 id="ai-cosmicdist"> 0002 <sect1info> 0003 <author 0004 ><firstname 0005 >Akarsh</firstname 0006 > <surname 0007 >Simha</surname 0008 > </author> 0009 </sect1info> 0010 <title 0011 >Kosmische afstandenladder</title> 0012 <indexterm 0013 ><primary 0014 >Kosmisce afstandenladder</primary 0015 ></indexterm> 0016 <para 0017 >De kosmische afstandenladder is een opeenvolging van verschillende methoden voor het bepalen van de afstanden van objecten aan de hemel. Sommige hiervan, zoals de <link linkend="ai-parallax" 0018 >parallax</link 0019 > zijn alleen bruikbaar voor nabije objecten. Andere, zoals de <firstterm 0020 >kosmologische roodverschuiving</firstterm 0021 >, kunnen alleen op ver verwijderde melkwegstelsels worden toegepast. Er zijn dus meerdere methoden, elk met hun beperkt toepassingsbereik, vandaar de naam ladder. </para> 0022 <sect2> 0023 <title 0024 >Directe metingen</title> 0025 <para 0026 >Onderaan de ladder staan de objecten waarvan de afstanden direct kunnen worden gemeten, zoals de maan (zie <ulink url="https://en.wikipedia.org/wiki/Lunar_Laser_Ranging_experiment" 0027 >Maanafstanden meten met laser</ulink 0028 >). Met dezelfde techniek, nu met radiogolven, worden de afstanden gemeten van planeten. </para> 0029 0030 <para 0031 >Afstanden van nabije sterren, kunnen worden bepaald door hun <link linkend="ai-parallax" 0032 >parallax</link 0033 > te meten. </para> 0034 </sect2> 0035 0036 <sect2> 0037 <title 0038 >Standaard kaarsen</title> 0039 <para 0040 >"Standaard kaarsen" zijn objecten, waarvan de intrinsieke helderheid met zekerheid bekend is. De schijnbare <link linkend="ai-magnitude" 0041 >magnitude</link 0042 > is de helderheid waarmee een object aan ons verschijnt, en is gemakkelijk te meten, maar is niet de werkelijke (intrinsieke) helderheid. Verre objecten lijken minder helder, omdat het licht dat ze uitstralen over een groter oppervlak wordt verspreid. </para 0043 ><para 0044 >In overeenstemming met de <firstterm 0045 >wet van omgekeerde kwadraten</firstterm 0046 > voor lichtintensiteit, neemt de hoeveelheid licht die we van een object waarnemen af met het kwadraat van de afstand (dus met afstand*afstand). We kunnen nu de afstand van een object berekenen, als we weten hoe helder dit object werkelijk is (absolute magnitude: 'M'), en hoe helder we het zien, hier op aarde (schijnbare magnitude: 'm'). We kunnen de <firstterm 0047 >afstandsmodulus</firstterm 0048 > als volgt definiëren: </para 0049 ><para 0050 >Afstandsmodulus = M - m = 5 log<subscript 0051 >10</subscript 0052 > d - 5 </para 0053 ><para 0054 >Hierin is 'd' de afstand gemeten in <link linkend="ai-parallax" 0055 >parsecs</link 0056 >. </para> 0057 <para 0058 >Voor de objecten die we standaard kaarsen noemen, kennen we op een of andere andere manier hun intrinsieke helderheid, en kunnen we dus hun afstanden berekenen. </para> 0059 <para 0060 >"Standaard kaarsen" in de astronomie zijn: <itemizedlist> 0061 0062 <listitem 0063 ><para 0064 >Cepheïde variabele sterren: een type periodiek variabele ster waarvan er een verband bestaat tussen de variatieperiode (in de waargenomen helderheid) en de lichtkracht (en dus de absolute helderheid).</para 0065 ></listitem> 0066 0067 <listitem 0068 ><para 0069 >RR Lyrae variabelen: Een ander soortgelijk type variabele ster met een bekend verband tussen variatieperiode en lichtkracht.</para 0070 ></listitem> 0071 0072 <listitem 0073 ><para 0074 >Type Ia supernova's: Deze supernova's hebben een zeer goed gedefinieerde lichtkracht, als gevolg van de natuurkundige wetten die er een rol spelen, en kunnen dus als standaard kaarsen dienen.</para 0075 ></listitem> 0076 0077 </itemizedlist> 0078 </para> 0079 </sect2> 0080 0081 <sect2> 0082 <title 0083 >Andere methoden</title> 0084 <para 0085 >Er zijn vele andere methoden. Sommige berusten op de natuurkundige wetten voor sterren, zoals de betrekkingen tussen lichtkracht en kleur voor diverse typen van sterren (vaak weergegeven in een <firstterm 0086 >Hertzsprung-Russel Diagram</firstterm 0087 >). Sommige werken voor sterrenhopen, zoals de <firstterm 0088 >Methode met behulp van bewegingen in een sterrenhoop</firstterm 0089 >, en de <firstterm 0090 >Methode met behulp van aanpassen aan de hoofdreeks</firstterm 0091 >. De <firstterm 0092 >Tully-Fisher relatie</firstterm 0093 > tussen de helderheid van een spiraalnevel en zijn rotatie kan worden gebruikt voor de berekening van de afstandsmodulus, omdat de rotatie van een melkwegstelsel makkelijk te meten is met behulp van het <firstterm 0094 >Dopplereffect</firstterm 0095 >. Afstanden van verre melkwegstelsels kunnen worden bepaald met behulp van hun <firstterm 0096 >Kosmologische roodverschuiving</firstterm 0097 >, dit is de roodverschuiving van het licht, afkomstig van verre melkwegstelsels, die het gevolg is van het uitdijen van het heelal. </para> 0098 <para 0099 >Voor meer informatie, zie <ulink url="https://en.wikipedia.org/wiki/Cosmic_distance_ladder" 0100 >Wikipedia on Cosmic Distance Ladder</ulink 0101 >. Deze informatie is helaas in het Engels. U heeft misschien meer succes dan de vertaler als u googelt op "kosmische afstandsladder", om informatie te krijgen in het Nederlands. </para> 0102 </sect2> 0103 </sect1>